Hoofdredacteur Philippe Grumbach van het Franse tijdschrift L’Express blijkt jarenlang op de loonlijst te hebben gestaan van de KGB, de geheime dienst van de Sovjet-Unie. Het magazine onthult nu zelf dat zijn naam voorkomt in een naar het Westen gesmokkeld archief. Hij wordt “een van de oudste en meest gewaardeerde agenten” genoemd.
Huidig hoofdredacteur Étienne Girard, medeschrijver van het artikel, zegt tegen nieuwszender France Info verbijsterd te zijn. “Het eerste nummer van L’Express had als kop ‘Frankrijk kan de waarheid dienen’. Dat zou het blad ook gaan doen. We moeten nu een gewetensonderzoek doen, naar het verbijsterende gegeven dat een KGB-agent zolang ons blad heeft kunnen leiden.”
Codenaam: Brok
Grumbach was een invloedrijk journalist. Bij zijn overlijden in 2003 op 79-jarige leeftijd noemde zijn blad hem een “aristocraat van de pers” die werd gevreesd en vereerd. Hij gold als vertrouweling van Franse presidenten als François Mitterrand en Valéry Giscard d’Estaing.
Dat vertrouwen blijkt Grumbach te hebben misbruikt. Een historicus ontdekte in 2018 dat Grumbach schuilging achter de codenaam ‘Brok’ in het Mitrochin-archief. Die duizenden topgeheime notities kwamen in Groot-Brittannië terecht toen een KGB-archivaris aan het einde van de Koude Oorlog overliep. Daaruit blijkt dat Grumbach in 1946 werd gerekruteerd en door de KGB werd gezien als een van hun belangrijkste troeven in Frankrijk.
Over wat Grumbach precies voor de Russen deed, staat nauwelijks iets opgetekend in de archieven. De enige missie die uitgebreider wordt besproken, is inmenging in de Franse verkiezingen van 1974. Brok werd toen ingezet om een nepdocument door te spelen aan rivalen van Giscard d’Estaing. Een vervalst Amerikaans campagneadvies als splijtzwam moest de linkse Mitterrand in de kaart spelen.
Ideologie en financieel gewin
Volgens zijn dossier werkte Grumbach aanvankelijk mee uit ideologische motieven, maar al snel gingen financiën een grotere rol spelen: hij vulde zijn journalistensalaris aan met het geld uit Moskou om een appartement in Parijs te kunnen kopen. Zo verdiende hij in de jaren 70 jaarlijks meer dan 100.000 franc, zo’n 80.000 euro nu. Ook kreeg hij met de persoonlijke goedkeuring van KGB-baas Andropov tot drie keer toe een bonus.
De onthulling wordt met verbazing ontvangen in Frankrijk. Het was bekend dat Grumbach in zijn jeugd had geflirt met het communisme en voor linkse media had gewerkt, maar hij stond ideologisch juist bekend als rechts van het midden. Zo eindigde hij zijn carrière bij het keurige medium Le Figaro.
Ook in zijn tijd bij L’Express had het nieuwsmagazine, vergelijkbaar met Time of Der Spiegel in het buitenland, een centrumrechtse signatuur. Onder leiding van Grumbach bracht het blad zelfs nog een voorpublicatie van De Goelag Archipel van dissident Solzjenitsyn, over de Sovjetstafkampen.
Bang
Zijn weduwe vertelt in L’Express dat Grumbach zijn activiteiten op hoge leeftijd tegen haar had opgebiecht. Het racisme dat hij in de VS zag als Joodse vluchteling in de Tweede Wereldoorlog zou aanvankelijk de aanleiding zijn geweest om voor de KGB te gaan werken.
“Hij zei meteen dat hij snel had willen stoppen, maar dat dat niet kon”, vulde Nicole Grumbach aan. “Hij werd bedreigd en was bang voor zijn familie.”
Volgens L’Express werd de Franse geheime dienst in de jaren 90 al ingelicht, maar werd er toen geen actie ondernomen omdat de Sovjet-Unie was gevallen en Brok in 1981 al was afgedankt. De KGB had hem naar verluidt abrupt ontslagen na een evaluatie dat hij “leugenachtig en onbetrouwbaar” was en de waarde van zijn diensten overdreef.
L’Express verzucht dat er nog veel niet duidelijk is over het verhaal. Wat heeft Brok precies uitgehaald en hoe groot was zijn clandestiene invloed op de macht nu precies? Werd Grumbach gekweld door zijn rol, of juist niet? Het blad concludeert dat “Grumbach-Brok met zijn geheimen is gestorven”, zoals een spion betaamt.
